De kern van dit onderzoek is het telemetrisch volgen van gezenderde baarzen in het Haringvliet, Hollandsch Diep en benedenrivierengebied. Hiermee moet duidelijker worden waarom baarzen in het Haringvliet, Hollandsch Diep en benedenrivierengebied zulke extreme lengtes bereiken en worden de migratiepatronen van deze roofvis in kaart gebracht.
zo’n unieke vis naar ons land.
“Het leefgebied van de baars strekt zich uit tot een groot deel van Europa, waarbij volwassen vissen kunnen uitgroeien tot meer dan 40 centimeter, maar bijna nergens vangen sportvissers de laatste vijf tot tien jaar zoveel kolossale exemplaren als in het Nederlandse benedenrivierengebied – met name in het Haringvliet, Hollandsch Diep en Volkerak-Zoommeer”, schetst onderzoeker Niels Brevé van
Sportvisserij Nederland. “Beter begrip van dit fenomeen kan helpen om de soort in het algemeen en die grootste vissen in het bijzonder voor de toekomst te behouden. Hoewel het uitstekend gaat met de baarsstand in de benedenrivieren, tonen sommige vissen echter een mindere gezondheid. Sportvissers zien de laatste tijd steeds vaker vreemde plekken op de huid van grote ‘deltabaarzen’. Het zijn soms nare, zwerende wonden en het oogt onfris. We zouden in dit onderzoek ook graag kunnen uitsluiten dat het een gevaarlijke ziekte is.”
Baarzen in het benedenrivierengebied kunnen zeer groot worden, onduidelijk is waarom.
Perchtrack:een uniek onderzoek naar de Haringvlietbaars
n dus startte Sportvisserij Nederland in maart 2025 onder de werktitel ‘Perchtrack’ samen met onderzoeksinstituten uit Nederland en Duitsland, en bureau
VisAdvies een grootschalig onderzoek naar de befaamde Haringvlietbaars. Brevé: “Gedurende drie dagen verspreid in die maand lieten we deelnemende sportvissers gevangen baarzen vanaf 40 centimeter aan ons doorgeven via Whatsapp, waarna wij langsgingen om de betreffende vissen op te halen.
Bij de oever deden we ze in een bewaarnet dat we terug op diepte
brachten om de dieren vervolgens gedurende de nacht langzaam naar de oppervlakte te brengen, zodat ze konden wennen aan de lagere druk. De dag erna opereerden we ze en lieten we ze weer vrij met in hun buik een akoestische transponder. Onder de tweede
rugvin kreeg elke vis ook een felgeel extern merkje (een zogenoemde ‘floy-tag’). Twee exemplaren met de beschreven plekken stuurden we op naar het lab van Wageningen Bioveterinary Research in Lelystad om ze te onderzoeken op alle mogelijke ziektes, virussen en parasieten.”
Onderzoekers NIels Brevë en Hendry Vis met een grote baars die op het punt staat te worden uitgezet.
Sleutelrol voor sportvissers
Met het vangen maar ook via het terugmelden van de baarzen vervullen sportvissers een sleutelrol in dit onderzoek. Hendry Vis van VisAdvies: “De meeste ervaren baarsvissers weten inmiddels precies waar de grootste exemplaren zich in deze tijd van het jaar ophouden en hoe je ze vangt. Het was echt dankzij hun medewerking dat we gericht die vissen konden verzamelen. Met een zegen of elektrisch vissend gaat dat namelijk nooit zo selectief als met de hengel. Hengelvangsten zijn voor dit project dus echt dé aangewezen vangstmethode. Mooi is dat juist sportvissers deze grote baarzen enorm waarderen en koesteren – niet alleen als sportvis, maar ook gewoon als de prachtige dieren die het zijn. Zo bezien zijn het eigenlijk gepassioneerde mede-onderzoekers.”
Het Haringvliet wordt vanwege de grote baarzen door sportvissers uit binnen- en buitenland bezocht.
Baarsmigratie in kaart
Alle 71 gezenderde grote baarzen zwemmen inmiddels weer vrij rond. “Waar precies, en hoe de dieren zich de komende twee jaar zullen verspreiden, dát is dus wat we in een groot gebied nauwlettend kunnen volgen”, aldus Brevé. “Op maar liefst tachtig plekken – niet
alleen in het Haringvliet zelf, maar ook buiten de Haringvlietsluizen, in het Hollandsch Diep en in de Nieuwe Waterweg bij Rotterdam – hangen ontvangers van Sportvisserij Nederland en
Wageningen Marine Research die registreren wanneer een bepaalde Perchtrack-baars in de buurt is. Elke transponder geeft een uniek signaal. Alle telemetrische data in combinatie met terugmeldingen via de externe floytags die we zo verzamelen, geven straks hopelijk zicht op de zwemroutes van de vissen gedurende het hele seizoen.
Waarvan we dus kunnen leren waar ze paaien, foerageren en overwinteren – én in hoeverre de Haringvlietbaarzen een aparte populatie vormen.”
Het onderzoek moet ook gaan uitwijzen waarom sommige baarzen op het Haringvliet rode plekken hebben.
Voeding, leeftijd en groei verklaren het formaat
Maar met alleen migratiekennis van grote Haringvlietbaars zijn Brevé en zijn collega-onderzoekers niet tevreden. Dat de vissen zo’n extreme omvang bereiken, is volgens hen primair te verklaren vanuit voedselaanbod, leeftijd en (snelle) groei. “Er zijn onderzoekers die jaren terug in beschikbaar voedsel de voornaamste verklaring voor de relatief grote baars in het Volkerak-Zoommeer zagen”, vertelt Brevé. “Hun idee was dat de tijdelijke brakke fase van een langzaam verzoetend water een rijker voedselaanbod oplevert waar de baars sterk van profiteert. Eenzelfde proces heeft zich afgespeeld in het IJsselmeer na aanleg van de Afsluitdijk. Het is een interessante uitleg, maar het Haringvliet is de laatste jaren overwegend zoet. De kier in de dam gaat namelijk alleen open bij hoge rivierafvoeren, waarbij beperkt zout water naar binnen stroomt. Dus hoe speelt voeding nu dan precies een rol?”
Onder verdoving en met ruime aandacht van de media wordt een grote baars van een zender voorzien.
Isotopen-onderzoek onthult het dieet
Aan de hand van zogenoemd stabiele isotopenonderzoek – waarvoor van elke Perchtrack-baars tien schubben en een vinknipje werden genomen – hopen Brevé en zijn collega-onderzoekers meer licht op de ‘dieetvraag’ te schijnen. “De uitleg is nogal technisch, maar het komt erop neer dat bepaalde isotopen een aanwijzing geven over wat de baarzen gegeten hebben en of daar ook voedsel uit de zee tussen zat, zoals garnalen of haring.”
Stabiele isotopen kunnen volgens Brevé ook duiden in wat voor water een vis zich tijdens
zijn leven ophield. “Voor een bredere kijk op de voedselvraag gaan we in juni 2025 ook bij beroepsvissers uit de Rijnlanden Zwitserland, Frankrijk, Duitsland en Nederland grote baarzen ophalen. Bij die vissen gaan we naast het onderzoek naar isotopen ook gedetailleerd
de genetica, de maaginhoud en de morfologie van de dieren bekijken. Die morfologie kan ook weer een link hebben met voedsel. De precieze positie van ogen en bek kunnen bijvoorbeeld verklaren waarom vissen makkelijker bepaald voedsel tot zich kunnen nemen.”
Genetisch onderzoek en populatieverschillen
Over morfologische variatie gesproken: de onderzoekers gaan ook proberen te achterhalen in hoeverre genetica dat fenomeen bij baarzen verklaart. Brevé: “Sinds een paar jaar kunnen we aan de hand van één stukje weefsel – zoals van een vinknip – het complete genoom van de vis vaststellen.
Dit soort onderzoek, dat wordt uitgevoerd door de Wageningen Universiteit, is steeds beter betaalbaar en de gebruikte technologie is state-of-the-art. Persoonlijk vind ik dit een van de meest interessante onderdelen van het hele onderzoek.
We weten namelijk wel al dat baars zich per stroomgebied van de Rijn net weer anders gedraagt en een andere maximale lengte, bouw en kleurstelling heeft. Maar zijn die kolossale Haringvlietbaarzen misschien ook genetisch uniek? Op die prangende vraag gaan we nu hopelijk ook antwoord krijgen.”
De baarzen in het onderzoek worden voorzien van een floyd-tag. De terugvangsten van deze duidelijk gemerkte vissen kunnen extra informatie verschaffen over groei en migratiegedrag.
Leeftijd en groei meten via schubben
Om de leeftijd van de baarzen in dit onderzoek te bepalen, trokken de visonderzoekers van elke Perchtrack-baars ook meerdere schubben om de leeftijd vast te stellen. “Net als bij een boom kun je aan het aantal ‘jaarringen’ in een schub zien hoe oud het dier is. Aan de dikte per ring zie je hoe snel de vis in een bepaald seizoen groeide”, legt Brevé uit. “Het wordt razend interessant om straks op dit punt baarzen uit het Haringvliet met soortgenoten uit andere stroomgebieden van de Rijn te kunnen vergelijken. Worden ‘Deltabaarzen’ domweg ouder waardoor ze meer tijd hebben om te groeien?Of hebben ze (ook) elk jaar een langer groeiseizoen in ‘onze’ relatief warmere deltawateren? Mocht het een leeftijdskwestie blijken, dan zou dat een applaus waard zijn voor het visserijbeleid op het Haringvliet.”
De akoestische transponders zijn zo klein dat ze het natuurlijk gedrag van de baarzen in het onderzoek niet beïnvloeden.
Kennis voor een betere bescherming van de baars
Gevraagd naar meer voorspellingen houdt Brevé zich op de vlakte. “Zoals bij elke diersoort en zeker ook bij vissen kunnen ontzettend veel factoren van invloed zijn op de groei en uiteindelijke omvang per individu. We onderzoeken niet voor niets zoveel deelaspecten.
Wat voor mij telt, is dat we over twee jaar iets waardevols aan de sportvisser terug kunnen geven.
Meer begrip van de baars in het algemeen en van de enorme vissen in het Haringvliet, Hollandsch Diep en de benedenrivieren helpt immers om deze prachtige oer-Hollandse sportvis in de toekomst nog beter te beschermen. Zoals in elk wetenschappelijk onderzoek
zullen conclusies ook weer nieuwe vragen opwerpen. Daar hoop ik te zijner tijd op door te kunnen pakken.”
Van de baarzen wordt een klein beetje weefsel afgenomen voor genetisch onderzoek.
Bron: VISioniar no. 6, juni 2025