Gezonde vis, gezonde stad

2185
17 nov 2023

Beheer van stadswateren is een vak apart. Sportvisserij Groningen Drenthe helpt door middel van een cursus, ambtenaren van de gemeente Groningen bij het schoon en gevarieerd houden van de wateren in hun stad: “Ik had niet veel met vissen. Dat is nu wel veranderd.”

Vijvers, grachten en andere wateren vervullen een belangrijke functie in een stad. Ze hebben belevingswaarde, bieden ruimte voor recreatie en het leggen van sociale contacten, geven kansen voor biodiversiteit en brengen de natuur de stad in. Soms kunnen ze zich zelfs ontwikkelen tot een ‘vispareltje’; een goed toegankelijk viswater waar je ook nog wat leuks kunt vangen.

Dat vereist goed beheer en daar wil het nog wel eens aan schorten. Oppervlaktewateren zoals vijvers, kunnen dichtgroeien met al dan niet exotische waterplanten, oevers worden soms matig onderhouden en op de bodem kan een dikke sliblaag ontstaan die leidt tot zuurstoftekort. Dan hebben we het nog niet eens over een riooloverstort bij overvloedige regenval of als het een tijd juist droogt blijft.

Wat voor vis zwemt er nou eigenlijk in de stad? Welke milieuomstandigheden hebben we nodig? Die zijn voor een snoek heel anders dan bijvoorbeeld een brasem.  

Opleidingsplan

Ecoloog en docent Wim Zweep ontwikkelde daarom in opdracht van Sportvisserij Groningen Drenthe een Opleidingsplan Stedelijk Waterbeheer, dat is gericht op een breed publiek van gemeentelijke onderhoudsmedewerkers, ecologen, gebiedsbeheerders, groenaannemers en beleidsmakers. In de cursus krijgen zij direct toepasbare kennis aangereikt. Met een paar aanpassingen is de cursus zelfs geschikt voor basisscholieren. Dat bleek twee jaar geleden, toen Zweep leerlingen van de Groninger Brederoschool
praktijkles gaf over een vijver in het naast hun school gelegen Ina Boudierplantsoen. De kinderen waren enthousiast en schoolhoofd Marike Venema was dat ook. “Dit soort onderwijs gun je ieder schoolkind”, zei ze destijds in Visionair.

De cursus op de Brederoschool versterkte de contacten tussen de gemeente Groningen en Sportvisserij Groningen Drenthe. Die contacten waren er al, onder andere omdat de sportvisfederatie de visrechten in de Groninger stadswateren huurt. De gemeente en
Sportvisserij Groningen Drenthe sloten daarvoor in 2021 een Visovereenkomst, die onder andere behelst waar en wanneer de duizenden Groninger houders van een VISpas hun hengel mogen uitgooien in de gemeentelijke wateren.
Bovendien heeft de gemeente een Nota Dieren opgesteld, die moet bevorderen dat de Groningers en de dieren in de stad zoveel mogelijk in harmonie samenleven.
 
Sportvisserij Groningen Drenthe was betrokken bij het opstellen van de paragraaf over vissen. Dat vormt nu de basis van de samenwerking, waarbij ook het waterschap is betrokken.

Groningen heeft niet alleen veel afgesloten stadswater, de stad is voor diverse vissoorten ook onderdeel van de vismigratieroutes tussen de zee en de Drentse beken.  

Praktijk

Tot zover de achtergrond. Nu de praktijk. Die zie je het beste in het kantoor van Marcia de Vries, milieukundige en Technisch Specialist Water bij de gemeente Groningen. Op haar prikbord hangen twee zoekkaarten van Sportvisserij Nederland; de ene voor vissen en de
tweede voor waterplanten. Ze hangen er nog niet zo lang, zegt De Vries: “Vissen zijn een ondergeschoven kindje in het gemeentelijke beleid. Als je bijvoorbeeld met ecologen sprak, dan wisten die alles over vogels, zoogdieren of planten maar weinig over vissen en
ander waterleven. Mijn eigen kennis over vissen was ook beperkt.”
 
De cursus heeft daarin verandering gebracht, zeggen De Vries en Albert Jan Scheper, die vanuit Sportvisserij Groningen Drenthe de cursus mede organiseerde. Ze spreken van een begin. De kennis over vissen en viswater bij de gemeentelijke ambtenaren is nog niet
optimaal. Scheper: ”Dat kun je ook niet verwachten na een cursus van twee dagdelen.” De Vries voegt toe: “We hebben in ieder geval een begin gemaakt.” Over de cursus zijn de twee enthousiast. De Vries: “Ik heb vooraf een vragenlijst rondgestuurd aan mensen die belangstelling konden hebben. Daarin konden ze aangeven wat ze van de cursus verwachtten en ze konden de uitnodiging aan anderen doorgeven. Die aanpak is aangeslagen. De twintig deelnemers kwamen met vragen, deelden ervaringen en ik zag iedereen aantekeningen maken. We moeten nog evalueren maar ik verwacht dat de reacties positief zijn.”
 
Dat is voor een flink deel te danken aan docent Wim Zweep van bureau Elmekz uit Groningen, zegt Scheper: “Het was geen eenvoudige opgave. Wim moest informatie doorgeven aan een gevarieerd publiek, van onderhoudsmedewerkers die bijvoorbeeld het
maaiwerk doen tot en met ecologen die eerder over theoretische kennis beschikken. Houd die samen maar bij de les.”
Een bezoek aan de vijver in het Ina Boudierplantsoen hielp daarbij. Zweep stapte de vijver in en trok met een hark een zwart spoor van slib door het water. Scheper: “Dat slib ligt er omdat de vijver dienst doet als riooloverstort. Het is een erfenis van een overstort van jaren geleden. Het maakte het verhaal van Wim opeens heel tastbaar.”

Wim Zweep laat zien dat ondanks de robuuste oevervegetatie de vijver in de Ina Boudierplantsoen ecologisch gezien niet gezond is.  

Theorie

Voor theorie was er ook ruimte. De lesstof behandelde de diverse vissoorten in de gemeentelijke wateren en de eisen die zij stellen aan hun leefomgeving. Verder was er aandacht voor waterplanten als leverancier van zuurstof en van paaisubstraat en dekking voor vissen.
De schade die woekering van waterplanten oplevert kreeg aandacht, net als de manier waarop je die kunt aanpakken. Bovendien ging het over bagger als veroorzaker van zuurstofproblemen en vissterfte.
 
De cursisten kregen daarnaast informatie over wie ze moeten inschakelen als ze problemen met de waterkwaliteit of -hoeveelheid constateren. Toch noemt De Vries als belangrijkste resultaat van de cursus, dat de contacten tussen verschillende gemeentelijke diensten en ook met Sportvisserij Groningen Drenthe zijn versterkt: “Binnen de gemeente kunnen we elkaar nu beter vinden. Bovendien gaan we periodiek om de tafel met Sportvisserij Groningen Drenthe.”
 
Met de toegenomen kennis kunnen ambtenaren ook beter reageren op vragen van omwonenden als zich vissterfte voordoet. En zit een vijver vol kroos omdat omwonenden de eenden regelmatig voeren?
 
Scheper: “Nee, dat heeft meestal andere oorzaken, bijvoorbeeld een storing in de rioolwaterzuivering. Ook goed om te weten.” En De Vries: “Je hebt mensen die de eenden hele broden voeren. Dat kun je beter niet doen.”


De Hamburgervijver: populair viswater met een mooie visstand, waaronder kroeskarper. Deze vijver is wat dieper en kan wat meer hebben. een oever met een forse rietkraag in het water zorg voor schuil- en paaimogelijkheden voor vis.

Beter beheer gemeentelijke wateren

De cursus gaf daarnaast ideeën voor het verbeteren van het beheer van gemeentelijke wateren. De Vries: “We gaan anders nadenken over het baggeren van vijvers. We weten nu dat je daarmee het leefmilieu van vissen verandert en dat zet ons baggerbeleid op z’n
kop. In quick scans van vijvers en andere wateren gaan we meer letten op de situatie van vissen. Heel concreet: als onze medewerkers met bladlazers aan de slag gaan, komen de bladeren vaak in het water terecht. Daar gaan ze rotten wat onder andere tot zuurstoftekorten kan leiden. We hebben de ambitie om dat aan te passen.”
 
Medewerkers weten nu waarop ze moeten letten als ze problemen met de waterkwaliteit constateren, zegt Scheper: “En waar ze die kunnen melden.” Hij wijst op een voorbeeld uit de cursus: het planten van bomen aan de waterkant: “De bladeren vallen in het water en
Marcia vertelde al, dat dat ongewenst is. Plant nieuwe bomen liever een meter of vijf van de wal. Dat scheelt flink.”
 
Al met al kijkt De Vries terug op een nuttige cursus: “Ja, die kan ik collega’s van andere overheidsinstellingen van harte aanraden. Het heeft ons in Groningen in ieder geval een hoop nieuwe informatie en inzichten opgeleverd.” Scheper kan melden dat de eerste contacten met andere gemeentes zijn gelegd. Hij noemt Assen en Emmen en ook vanuit de Achterhoek bestaat belangstelling.


Marcia de Vries (midden): “Het belangrijkste resultaat van de cursus is dat de contacten tussen verschillende gemeentelijke diensten en ook met Sportvisserij Groningen Drenthe zijn versterkt.”

Zinvolle cursus

Cursusleider Wim Zweep kijkt met plezier terug op de twee ochtenden met de Groninger ambtenaren: “Het was zinvol en het heeft veel
opgeleverd.


Het welslagen van de cursus is voor een flink deel te danken aan docent Wim Zweep van bureau Elmekz uit Groningen.

”Hij geeft een voorbeeld: “Het maaibeheer van de vijvers. Je kunt maaien omdat het in planning staat, maar je kunt ook kijken of dat welvolle cursus nodig is. Stel dat een vijver voor zeventig procent is dichtgegroeid. Dan is er sprake van woekering en om de waterveiligheid te garanderen moet je dan maaien. Maar bij minder dan twintig procent zijn waterplanten juist nuttig, bijvoorbeeld omdat ze het water zuiveren en zuurstof rijk houden waarvan vissen en andere waterfauna profiteren.

Maaien maakt het water dan extra troebel en werkt zelfs averechts. Je kunt in zo’n geval beter gefaseerd maaien en bijvoorbeeld over-
bodige oeverbeschoeiing gaan verwijderen.” In sommige vijvers is het maaibeleid al aangepast.
 
Er is gesnoeid en er is opslag langs de oevers verwijderd. Andere vijvers zullen volgen.
 
Er zijn meer voorbeelden. Zweep: “Bomen dicht tegen de rand van een vijver: de dode bladeren van zo’n boom vallen dan in de vijver
en dat betekent extra drab op de bodem. Je kunt dat voorkomen als je bomen verder van de oever plant, zeg op vijf meter, maar het
is wel een kwestie van afwegen van belangen. Mensen vinden een treurwilg die over het water leunt vaak mooi en ijsvogels kunnen
vanaf de overhangende takken vis vangen. Je moet dus kiezen: bomen dichtbij het water of niet.”
 
“Bij het maken van zulke afwegingen kunnen de beheerders van de Groninger wateren nu gebruik maken van de kennis die ze in de
cursus hebben opgedaan en de belangen van waterkwaliteit en vissen beter meewegen.”, zegt Zweep. “Tijdens de cursus hebben we
ook gepraat over de werkbaarheid van beheersmaatregelen. Die kunnen in theorie nuttig lijken maar ze moeten wel uitvoerbaar zijn. Vooraf overleg tussen beheerders en uitvoerders kan dan van belang zijn.”
 
Een analyse van vijftien parameters leverde een overzicht op van de stand van zaken in de stadsvijver van het Groninger Ina Boudierpark. Tijdens het veldonderzoek zijn diverse knelpunten vastgesteld. Om maar wat te noemen: een sliblaag van een meter op de bodem, de dreiging van riooloverstort die in de loop van jaren weliswaar kleiner is geworden maar nog steeds bestaat en de aanwezigheid van exoten.
 
Zweep: “Bovendien hebben we het gehad over de klimaatverandering. Aan de oorzaken daarvan kun je als gemeenteambtenaar niet
veel doen maar je kunt er wel rekening mee houden en proberen de gevolgen te beperken.”
 
“Al met al was de cursus succesvol.”, concludeert Zweep. “De gemeente Groningen wil zorgen voor een gezonde leefomgeving en
voor meer biodiversiteit en daarvoor zijn zowel theoretische kennis als ervaringen uit de praktijk nodig. Ik hoop dat de cursus helpt
om dat doel te bereiken.” En zullen andere overheidsinstellingen volgen? “Jazeker, de eerste gemeenten hebben zich al gemeld.”

Bron: Visionair no. 69, september 2023
Er zijn geen gerelateerde berichten.

Om u de beste gebruikservaring te kunnen bieden, gebruiken wij cookies. Voor meer inhoudelijke informatie en het onderscheid die wij hier in maken, verwijzen wij u door naar ons. cookiebeleid.