De duizenden pompen en gemalen in Nederland die zorgen dat het (grond)waterpeil op niveau blijft en wij droge voeten houden, vormen helaas ook barrières voor migrerende vissen zoals de aal, baars en winde. Toch gloort er met de ontwikkeling van visvriendelijke gemalen hoop aan de horizon voor trekkende vissen.
Tijdens een excursie begin december van de Stichting Onderzoek Water (STOWA) bleek dat de grootte, het toerental en pomptype van doorslaggevend belang zijn voor de visvriendelijkheid van een gemaal. Normaal gesproken draait er in het hart van gemalen een centrifugaal pomp met een schroef die een omwentelingsnelheid van ca. 1000 toeren per minuut heeft. Daar komt een vis alleen verhakseld doorheen. Vijzelgemalen zijn daarentegen veel visvriendelijker. De tragere omwentelingssnelheden en grotere diameters van de schroef en het pomphuis bieden vissen meer kans om hun reis door een gemaal te overleven.
De onderzoeksploeg vangt vis op bij de uitlaat van een gemaal.
Het verschil werd tijdens de excursie mooi in de praktijk duidelijk. Zo bleek het gemaal Holierhoekse en Zouteveensepolder een echte vis-gehaktmolen te zijn. Veel van de kleine, jonge brasem en blankvoorntjes die door de onderzoeksploeg werden opgevangen bij de uitlaat van het gemaal, kwamen er versneden en ontschubt uit. Het gemaal Duifpolder liet al veel minder beschadigde vis zien, maar het water bevatte daar ook minder vis. Het gemaal Mr. U.G. Schilthuis in Rotterdam was koploper in visvriendelijkheid. Hier werd hoegenaamd geen beschadigde vis gevangen, wat waarschijnlijk komt door de grote diameter (ca. 170 cm) van het pomphuis. Overigens werden alle bezochte gemalen afgeschermd door een krooshek met een bepaalde spijldiameter, zodat de grote vissen vanaf ongeveer 30 cm er sowieso niet door kunnen.
Een ander positief geluid kwam van Ger van Zoomeren van de firma Eekels. Hun Hidrostal pompen draaien op toerentallen van ~ 200 - 300 rpm in plaats van de gebruikelijke ~ 1000 rpm. Deze visvriendelijke wokkel wordt ook door viskwekers gebruikt om vis van de ene naar de andere vijver over te hevelen. Volgens Van Zoomeren is het visvriendelijk maken van gemalen vooral een zaak van kostenafweging. Zaken als het overdimensioneren van gemalen, deze trager laten draaien en het hart van de pomp vervangen door een minder schadelijk type brengen meerkosten (die soms redelijk beperkt kunnen worden) met zich mee, maar helpen wel om de vis te sparen.