Vreemde diersoorten ontwikkelen zich soms tot een onuitroeibare plaag. Een nieuwe methode verdrijft de vrouwtjes, waardoor de soort uitsterft.
Een zilverkarper (Hypophthalmichthys molitrix) springt op uit de Missouri-rivier. Hij ontsnapte uit een viskwekerij. (Foto AP)
Rotterdam, 16 augustus. Hoe krijg je uitheemse vissen die rondzwemmen in rivieren en meren en de oorspronkelijke soorten verdringen weer weg? Biomathematicus Juan Gutierrez van de Florida State University in Tallahassee en John Teem, moleculair bioloog in dienst van de staat Florida, komen met een nieuwe oplossing: zorg dat er alleen maar mannetjes overblijven door de sekseverhouding te manipuleren. Als er op het laatst bijna geen vrouwtje meer over is, komt er onvoldoende nageslacht en sterft de hele populatie uit.
De nieuwe techniek baseert zich op 'Trojaanse Y-chromosomen'. De aanwezigheid van een Y-chromosoom bepaalt dat een vis van het mannelijk geslacht is. Maar het geslacht van vissen is ook te beïnvloeden door hormonen; mannelijke vissen die met oestrogenen (vrouwelijke hormonen) worden behandeld, ondergaan een totale geslachtsverandering. Zo kunnen dus 'vrouwtjes' gemaakt worden die genetisch man zijn. In viskwekerijen is dit onderdeel van de dagelijkse praktijk om de opbrengst zo hoog mogelijk te laten zijn.
Teem en Gutierrez stellen voor om XY-vrouwtjes met normale mannetjes (ook XY) te kruisen, waardoor een kwart van het nageslacht van het YY-type is. Daarmee kun je dan verder kweken, door een deel te feminiseren met hormonen en te kruisen met andere YY-mannetjes. Uit deze populatie kunnen dan telkens gefeminiseerde YY-individuen worden geoogst om uit te zetten in de natuur. Deze vrouwtjes kunnen alleen zonen krijgen, omdat zij alleen Y-chromosomen doorgeven aan hun nageslacht. Die Y-chromosomen worden in de wilde populatie als het paard van Troje binnengehaald, omdat de YY-vissen uiterlijk normale vrouwtjes zijn.
"Ik kwam op het idee door een publicatie waarin bioloog James Nagler van de University of Idaho beschreef dat wilde zalmen in de Columbiarivier een sekseverandering ondergingen", schrijft Teem in een e-mail. Mannetjes feminiseerden door onbekende oorzaak, waarschijnlijk vervuiling. "Het artikel wees erop dat dit kon leiden tot een veranderde sekseratio in de populatie, doordat er zalmen zouden ontstaan met dubbele Y-chromosomen. Daardoor zou de populatie mogelijk kunnen uitsterven."
Als wetenschapper die zich bezighoudt met bestrijding van uitheemse soorten, zag Teem meteen een mogelijkheid het effect ten nutte aan te wenden. Tijdens lunchpauzes raakte hij in gesprek met Gutierrez, die enthousiast aan de slag ging om de methode door te rekenen in een wiskundig model. Het resulteerde vorig jaar in een publicatie in The Journal of Theoretical Biology.
Teem en Gutierrez zien vooral toepassingen in de strijd tegen exotische vissen in de Mississippi. Daar tieren met name de tilapia en diverse soorten Aziatische karpers welig. Ze zijn veelal ontsnapt uit viskwekerijen langs de oevers van de rivier. Veel daarvan liepen onder toen de orkanen Katrina en Rita passeerden.
Teem: "Het succes van onze bestrijdingsmethode hangt af van hoe de soort die we willen bestrijden zich voortplant. In het wiskundige model voorspellen we dat de wilde populatie na ongeveer zestig paarcycli is uitgeroeid. Soorten met vier paarcycli per jaar kunnen lokaal binnen tien jaar uitgeroeid worden."
Exoten-expert Gerard van der Velde van de Radboud Universiteit Nijmegen ziet wel wat in de nieuwe methode, "vooral omdat de bestrijding hiermee soortspecifiek is." Maar, waarschuwt hij, het is nog helemaal theoretisch. "In de praktijk zou het nog wel eens erg kunnen tegenvallen. Ze hebben bijvoorbeeld ook al eens geprobeerd de malariamug te bestrijden door op grote schaal steriele mannetjes uit te zetten, maar dat is nooit een succes geweest."
Marien bioloog Ro